ΑΡΚΑΔΙΚΗ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
«ΕΡΑΤΩ», το δέντρο του Ήλιου.
------------------------
Η κορυφή του Βορείου Όρους εντάσσεται στα λεγόμενα «ΙΕΡΑ ΚΟΡΥΦΗΣ». Τα συναντάμε και στο Μινωικό Πολιτισμό της Κρήτης. Αλλά και τα ανάκτορα των Μυκηναίωνν Βασιλέων βρίσκονται σε μια κορυφή μικρού όρους και έχουν λατρευτικό χαρακτήρα.
Έτσι η «Άκρα Πόλις»(Ακρόπολις) της πρώιμης αρχαιότητας(των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων) που μετασχηματίζεται σε ακρόπολη, διατηρεί τον παλιό ιερό λατρευτικό χαρακτήρα της. Γι’ αυτό και η «Τεγέα των Δημοτών»(η Τεγέα των εννέα δήμων) είχε σαν θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο το λόφο του Κλαρίου Διός (το σημερινό λόφο του Αγίου Σώστη), όπου οι «πολλοί των βωμών» (Παυσαν. VIII, 53,9). «Το δε χωρίον το υψηλόν, εφ’ ού και οι βωμοί Τεγεάταις εισίν οι πολλοί». Και επομένως ο ίδιος λόφος («χωρίον υψηλόν») αποτελεί την πρώιμη Ακρόπολη της Αρχαίας Τεγέας.Οι Αϊ-Λιάδες των Αρκαδικών Βουνών αποτελούν τα νεώτερα «Ιερά Κορυφής» και προβάλλονται ως χαρακτηριστικά του Αρκαδικού τοπίου.
Η Αρχαία Τεγέα των ιστορικών χρόνων αποτελούσε το γνησιότερο περιβαλλοντικό χαρακτηριστικό της Αρκαδίας που στα χρόνια του Ηροδότου προσομοιάζεται με ορχήστρα. Μπορεί να την οριοθετήσουμε προσθέτοντας Τεγέα, Τρίπολη, Κορύθιο, Βέρβαινα, Δολιανά, Σκιρίτιδα.
Με σώμα την Ορχήστρα των Αρκαδικών Ορέων που περιβάλλουν το αρχαίο Τεγεατικό Πεδίο, διαμορφώνεται σήμερα μια νέα «Πολιτισμική Ενότητα» αποτελούμενη από οκτώ «Καποδιστριακούς Δήμους» ( Τεγέας, Τριπόλεως, Κορυθίου, Μαντινείας, Σκιρίτιδας Τρικολώνων, Βαλτετσίου και Βόρειας Κυνουρίας). Η ενότητα του «Κλαρίου Διός».
Η κορυφή του Βορείου Όρους με σύνεση, μεθοδικότητα, πόνο, πίστη και αγάπη διαμορφώνεται βραδέως και ασφαλώς σε ένα σύγχρονο «Σχολείο Τοπικής Ιστορίας». Από το Βόρειο Όρος φαίνονται καθαρά οι οκτώ «Δήμοι του Κλαρίου Διός». Και, δυτικά, οι κορυφογραμμές της Μεγαλοπολίτιδος, με τους «Δήμους του Λυκαίου Διός». Από το ίδιο Ιερό Κορυφής προσδιορίζεται (οριοθετείται) βόρεια η «Αρκαδία των Βράχων» και, νότια, τμήμα της Κυνουρίας, η «Αρκαδία της Θάλασσας».
Η Δρυς (βαλανιδιά) είναι το ιερό φυτό που τρέφει τους Αρκάδες (βαλανηφάγους, κατά το χρησμό των Δελφών). Και σύμφωνα με μια ντόπια παράδοση, που επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας, το Βόρειο Όρος ήταν γεμάτο νερά και δένδρα. Στην κορυφή του δέσποζε για πάρα πολλούς αιώνες η Μεγάλη Δρυς (βαλανιδιά). Οι ακτίνες του Ήλιου άγγιζαν πρώτα τα ψηλά κλαδιά του μεγάλου δένδρου και καθρεφτίζονταν στο Λειμώνα της Τεγέας, στους πρόποδες του όρους, όπου άπλωνε ερωτικά το υδάτινο σώμα του ο Αλφειός. Στις όχθες και στο διάφανο καθρέφτη του έπαιζε τα ερωτικά της παιχνίδια η ωραία νύφη Αρέθουσα.
Ο Αρκάδας, γιος του Δία και της Καλλιστώς, ανέβαινε στο βουνό. Εκεί συνάντησε και ερωτεύθηκε τη (δρυάδα) νύφη Ερατώ. Η Ερατώ ανταπέδωσε τον έρωτά του, έγινε νόμιμη γυναίκα του, τον ακολούθησε στο παλάτι, κοιμήθηκε μαζί του και του χάρισε τους τρεις γιους, στους οποίους ο Δίας κλήρωσε (μοίρασε) την Αρκαδία, στο λόφο του Κλαρίου Διός.
Η Ερατώ, όπως και όλες οι δρυάδες νύφες, δεν ήταν αθάνατη. Τη σκότωσε μαζί με το μεγάλο δένδρο ο μεθυσμένος άρχοντας του κάμπου. Μεθυσμένος με το παλιό κρασί των αμπελιών και τρελός από χαρά για τη μεγάλη σοδιά των σταφυλιών έστειλε τα ζώα του και τους πολλούς υποταχτικούς του. Έκοψαν κομμάτια τη μεγάλη βαλανιδιά, τη φόρτωσαν και την κουβάλησαν στην πολιτεία του κάμπου. Τα έμπειρα χέρια των μαστόρων έφτιαξαν καλοδουλεμένα βαγένια που τα γέμισαν με το χυμό των σταφυλιών.
Κι ο άρχοντας περίμενε το καλό κρασί που δε βγήκε ποτέ. Τα βαρέλια έβγαλαν φαρμακερό ξύδι που μόλυνε όλο τον τόπο γύρω και έφερε τη συφορά. Κακό τέλος είχε και ο ασεβής άρχοντας. Γιατί μαζί με το δένδρο είχε σκοτώσει και τη Μητέρα των Αρκάδων, την ωραία νύφη Ερατώ.
Έτσι τότε μαζί με ολόκληρη τη σπορά του άρχοντα χάθηκε και η Μικρή Πολιτεία. Αλλά και η τελευταία μικρή πολιτεία, το Γαρούνι, είχε την ίδια σκληρή μοίρα. Χάθηκαν παντελώς σπίτια, ζώα, άνθρωποι και έγιναν ένας απέραντος αμπελώνας για να θυμίζουν το μεθυσμένο «μητροκτόνο».
Χρόνια οι άνθρωποι νόμιζαν πως άκουγαν το θρήνο της Ερατώς, αλλά άκουγαν το κλάμα της αγαπημένης νύφης του Πάνα, της Πίτυος (Πεύκης). Εκεί, στο ίδιο βουνό, ο τρελά ερωτευμένος μαζί της Βορέας, τρελός από ζήλια καθώς την είδε να ερωτοτροπεί με το Θεό των Αρκάδων ποιμένων Πάνα, φύσηξε ορμητικά, την περέσυρε και τη σκότωσε στα βράχια των απέναντι βουνών. Από το σώμα και το αίμα της η Γη έκανε να φυτρώσει το ομώνυμο δένδρο(Πίτυς=Πεύκη) που από τα κοφτερά φύλλα του ακούγεται με το φύσημα του αέρα ο θρήνος της νύφης και η τρυφερή μελωδία της σύριγγας(φλογέρας) του ερωτευμένου θεού Πάνα.
Με τον καιρό χάθηκαν όλα τα δένδρα του βουνού. Έφυγαν τα νερά και στέρεψαν οι βρύσες. Χάθηκαν οι δρυάδες των βουνών και οι νύφες του Τεγεατικού Λειμώνα. Ακόμα και η ωραία νύφη Αρέθουσα σταμάτησε τους ερωτικούς της χορούς πάνω στα νερά του Αλφειού και κρύφτηκε τρομαγμένη στο άνοιγμα της Μεγάλης Σπηλιάς.
Ο τρελά ερωτευμένος Αλφειός άρχισε να την αναζητά. Κατέβηκε κάτω από το Βόρειο Όρος και έφτασε στην Ασέα. Αλλά και εκεί δεν τη βρήκε. Ξανακατέβηκε στη γη και έφτασε στις Πηγές της Μεγαλοπολίτιδας. Αλλά πουθενά η Αρέθουσα. Τότε άρχισε το μακρύ του ταξίδι αναζητώντας την Αρέθουσα.Πέρασε κοντά στη γη της Πίσας και δίπλα από το Ιερό της Ολυμπίας και έφτασε πέρα από το επίνειο των Ηλείων Κηλλήνη. Αλλά και η Αδριατική Θάλασσα δεν ανάκοψε το δρόμο του. Πέρασε κάτω από ένα τόσο μεγάλο και ταραγμένο πέλαγος και σταμάτησε έξω από τις Συρακούσες. Εκεί, στο μικρό νησάκι της Ορτυγίας (:ορτυκιού, τριγόνας), αναγνώρισε το σώμα της αγαπημένης του νύφης που κουρασμένη είχε μεταμορφωθεί πια σε μια όμορφη πηγή.Την περήφημη και στις μέρες μας πηγή Αρέθουσα των Συρακουσών.Σμίγει μαζί της και προσπαθεί να την πείσει να ξαναγυρίσει στην Αρκαδική Γη, στον όμορφο Τεγεατικό Λειμώνα.
Κάποτε κάποιοι αναίσθητοι άνθρωποι έκοψαν το κορμί του ερωτευμένου Αλφειού και το έσπρωξαν προς το Κορύθιο, την Ανατολική πλευρά του Αρκαδικού Πεδίου. Αλλά αυτός, όπως και στα παλιά ευτυχισμένα χρόνια, βρίσκει τρόπο να περνά κάτω από τη γη και να φτάνει στην αγαπημένη του. Ο ταξιδιώτης Παυσανίας ομολογεί ότι ο Αλφειός ακόμα αγαπά την Αρέθουσα.(Παυσ. VII.23, 2: καθότι έχει επί τω Αλφειώ λόγος Αρεθούσης έτι εράν αυτόν). Αλλά και οι σημερινοί ταξιδιώτες στις Συρακούσες, όταν περνούν την πέτρινη γέφυρα που οδηγεί στην Ορτυγία, βλέπουν να καθρεφτίζεται στα νερά της Αρέθουσας το πρόσωπο του Αλφειού και της Αρκαδίας.Και τα παράξενα φυτά που φυτρώνουν κάποτε στο υδάτινο κορμί της είναι αποκλειστικά φυτά της μητρικής Αρκαδικής γης.
Οι νεώτεροι Αρκάδες από ευγνωμοσύνη στο αιώνιο ποτάμι ξαναφτιάχνουν τον Τεγεατικό Λειμώνα(αρχίζοντας με τον Ταμιευτήρα, μια όμορφη μικρή λίμνη) στο παλιό Μανθουρικό Πεδίο της Τεγέας. Θέλουν να της ξαναδώσουν το παλιό της όνομα, «ΚΑΛΛΙΣΤΩ Η ΑΡΕΘΟΥΣΑ», δηλ. η όμορφη νύφη που αρδεύει., ποτίζει.
Στην κορυφή του Βορείου Όρους, εραστές της παράδοσης και του τόπου, ο όμιλος «ΕΡΑΤΩ», φτιάχνουν δίπλα στο «Ιερο Κορυφής» του Προφήτη Ηλία ένα μικρό ταμιευτήρα νερού.Για τα πουλιά, τα δένδρα και τους ανθρώπους. Γιά να φυτευτούν και πάλι βαλανιδιές. Να θεριέψουν και να ξανάρθουν οι Δρυάδες. Κι ανάμεσά τους η μικρή Ερατώ. Για να ερωτευτεί και πάλι ένα νέο Αρκάδα και να σπείρει μαζί του το νέο κόσμο της Αρκαδίας.
Αυτός είναι ένας πολιτισμένος τρόπος για να εξαλείψεις το «Άγος» του υβριστή άρχοντα που έκοψε το Μεγάλο Δένδρο και σκότωσε την ωραία νύφη Ερατώ. Το Άγος του «Μητροκτόνου» των Αρκάδων.
Δεν είμαστε οι πρώτοι, αλλά νομίζουμε πως είμαστε ευγενείς και πολιτισμένοι. Οι αρχαίοι Τεγεάτες προσπαθούσαν να εξιλεώσουν το Βορρά και να λυτρωθούν από την ξηρασία με ανθρωποθυσία νεαρών παιδιών. Ο Παυσανίας διασώζει τελετουργικό που σχετίζεται με τα παιδιά του Τεγεάτη Σκέφρο (=κατάξερο) και Λειμώνα(=υγρό). Η ιέρεια κυνηγά να σκοτώσει το Λειμώνα, γιατί αυτός είχε νωρίτερα σκοτώσει τον Σκέφρο(αφήγηση Παυσανία), σύμβολο της βλάστησης που καταστρέφεται από την ξηρασία.Η τελετή αυτή ερμηνεύεται ως κατάλοιπο τελετουργικού ανθρωποθυσιών. Εδώ έχουμε τη συμβολική σφαγή του θύματος.
Αλλά και το μικρό παιδί που ήταν ταμένο(μέχρι τουλάχιστον τα χρόνια του Παυσανάι,το τέλος του 2ου αι. μ.Χ., ) να υπηρετήσει κάποιο χρόνο ως ιερέας στο Ναό της Αλέας στην Τεγέα, φαίνεται σαν προσφορά αναίμακτης θυσίας ή υποκατάστατο ανθρωποθυσίας. Σαν τα τάματα των γιαγιάδων μας, που εντυναν τα παιδιά μαύρα καλογερικά ρούχα, χωρίς όμως και να τα στέλνουν καλόγερους στο μοναστήρι.
Ο Υπερίωνας Ήλιος εξακολουθεί και τώρα, περνώντας πάνω από το Τεγεατικό Παδίο, να καλημερίζει με τις ακτίνες του τους ανθρώπους του Κάμπου.Στην Οδύσσεια ο Υπερίωνας Ήλιος ανατέλλει και καμαρώνει τις γελάδες του στο μυθικό του νησί. Δεν ξέρουμε αν στις ράχες και τα πόδια του δικού μας βουνού έβοσκαν τα Βόδια του Ήλιου. Όμως το αιώνιο παιχνίδι της ιστορίας θέλησε, ώστε το «καταραμένο» βουνό των Αρκάδων να πάρει το παράξενο όνομα Γκράβαρης. Η λέξη έφτασε από τα σλαβικά όπου το θηλυκό όνομα KRAVA σημαίνει αγελάδα, και το αρσενικό kravar σημαίνει αγελαδάρης.
Ποιος ξέρει! Ίσως μαζί με τον Τεγεατικό Λειμώνα να ξαναγυρίσουν τα «Βόδια του Ηλιου» στο Βόρειο Όρος και ο Αγελαδάρης στις πλαγιές και τους πρόποδες του ευλογημένου και ευτυχισμένου πια βουνού. Ίσως! Για τους μεγάλους. Αλλά σίγουρα στις όμορφες ιστορίες μιας ευτυχισμένης γενιάς. Των μικρών παιδιών της Τεγέας.
Παναγιώτης Φ. Δαλαμάγκας