Ερμηνεύοντας τα «ανερμήνευτα» του ΤΕΓΕΑΤΙΚΟΥ.
Φόβος-Δυσπιστία-Κρυψίνοια.
«Διδακτική του Πάθους»
------------------------
Από τους βασικούς στόχους της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης του 1982 ήταν η ιδέα της δημιουργίας και καλλιέργειας περιβαλλοντικής συνείδησης στο χώρο του σχολείου και της κοινωνίας που το περιβάλλει. Ξεκινήσαμε με τη διαπίστωση πως η παιδεία δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο του σχολείου. Το τι πετύχαμε από τότε μέχρι σήμερα σε αυτόν τον τομέα να το δούμε σε μια άλλη έρευνά μας. Σήμερα όμως ας δούμε το περιβάλλον μιας παράξενης κοινωνικής ομάδας.
Τη διετία 1980-82 είχαμε το πολλά ξενύχτια στην επιστημονική ομάδα της ΟΛΜΕ, ιδίως το 1981. Πολλοί ξαφνιάστηκαν όταν έμαθαν πως μπήκα στο Διοικητικό Συμβούλιο του Τεγεατικού. Στα μέσα μιας εξαετίας παρακμής (1980-1986) όπως με έκπληξη διαπίστωσα. Αλλά και τώρα, 20 χρόνια μετά, δεν υπάρχουν τα ίδια παρακμιακά φαινόμενα;
Το κείμενο που ακολουθεί παρουσιάστηκε ως εναρκτήριος χαιρετισμός στο Σεμινάριο Νεοδιόριστων Καθηγητών Νομού Αρκαδίας, το Σεπτέμβριο του έτους 1991 με τον τίτλο: «Το παιδί και το περιβάλλον»). Ο σημερινός τίτλος (χωρίς βέβαια Τεγεατικό) χρησιμοποιήθηκε στα Καθημερινά Νέα την ίδια χρονική περίοδο.
Σήμερα ας το δούμε σαν μια προσπάθεια προσέγγισης, κατανόησης και ερμηνείας της συμπεριφοράς μιας μικρής κοινωνικής ομάδας. Ή έστω και με κριτική διάθεση μιας «λανθασμένης» θέσης για κάποιους, αν τελικά είναι έτσι. Να δούμε όμως ένα παιδαγωγικό κείμενο προ 15ετίας και να το κρίνουμε με την ηρεμία της χρονικής απόστασης. Προσωπικά το θεωρώ σημερινό. Αλλά εγώ είμαι μόνο «εγώ». Τι λένε οι πολλοί; Σημειώνω ακόμα πως τότε έβλεπα ως χρονικό όριο ωρίμανσης το έτος 2002. Τώρα όμως βρισκόμαστε στο σωτήριο ( ή δαιμονικό ) έτος 2006!
«Αγαπητοί Συνάδελφοι.
Αν γενικεύαμε το θέμα της ημέρας αυτής, αυτό θα ήταν η «άσκηση της παιδαγωγικής»: Να περιβάλουμε με το περίσσευμα της ψυχής μας τα παιδιά. Να πιάσουμε τα παιδιά και να τα οδηγήσουμε. Αλλά πού;
Σε τελευταία ανάλυση, δηλαδή, το δικό μας χρέος σήμερα, χρέος Παιδείας, είναι η προετοιμασία του νέου για τη ζωή. Και έρχεται στο νου μας αμείλικτη η πρώτη ερώτηση:
Για ποια ζωή; Για το 2002 όπου οι σημερινοί μαθητές που μπαίνουν τώρα στο σχολείο θα είναι άνδρες ώριμοι και θα παίρνουν αποφάσεις για τη ζωή τους και για τη ζωή όλων των άλλων;
Μπόρεσαν οι δάσκαλοι, οι δάσκαλοί μας, να προβλέψουν τις μεταμορφώσεις που παίρνει το κοινωνικοπολιτικό μας σύστημα που φτάνει στο σημείο να μας σέρνει στη δίνη του φοβερού, για παράδειγμα, καταναλωτισμού; Μπόρεσαν αυτό να το προβλέψουν και να μας προετοιμάσουν για τις συνέπειές του;
Μπορούμε εμείς να προβλέψουμε πού θα φτάσει η χιονοστιβάδα των εξελίξεων με τον εναγκαλισμό των χωρών του ελεγχόμενου και ανεξέλεγκτου καταναλωτισμού;
Μπορούμε εμείς να προβλέψουμε τη ζωή που θα ζήσουν οι σημερινοί μαθητές μας και να τους προετοιμάσουμε γι’ αυτό;
Διατηρώντας τα μνημειακά, πολιτιστικά και φυσικά χαρακτηριστικά αυτού του τόπου μπορεί και η επόμενη γενιά να σταθεί με βεβαιότητα και να πει: Ιδού η Αρκαδία! Και να πείθει.
Ποιο όμως θα είναι το ανθρώπινο πρόσωπο της Αρκαδίας; Για μας τους εργάτες της παιδείας, είναι δυσβάστακτο το χρέος. Γιατί, κύριοι Συνάδελφοι, η σημερινή εποχή δε μοιάζει με προηγούμενες εποχές, που μπορούσαν οι πρόγονοί μας με σιγουριά να προκαθορίσουν το μέλλον των παιδιών τους.
Για πολλούς αιώνες η ζωή κυλούσε η ίδια., τα νοικοκυριά διατηρούσαν τη συνοχή τους και οι αξίες και οι έννοιες των λέξεων είχαν διάρκεια και ανθεκτικότητα. Σε ποια στοιχεία αμετάβλητα ή που μεταβάλλονται πολύ αργά θα στηρίξουμε τη διδασκαλία μας;
Για αιώνιες αξίες, μπορούσε να απαντήσει κανείς. Το ερώτημα όμως μπαίνει. Υπάρχουν αιώνιες αξίες, που δεν επηρεάστηκαν από τις ιλιγγιώδεις μεταβολές των τελευταίων ετών;
Αξίες που συμπεριφέρονται το ίδιο σ’ όλες τις καταστάσεις ή που διατηρούν το δυναμισμό τους αναλλοίωτο σ όλες τις περιστάσεις; Κι όλα τα παραπάνω αναφέρονται στο περιεχόμενο, σ’ αυτό που λέμε διδακτέα ύλη.
Κι όμως, απ’ ό,τι μας δίδασκε η ιστορία και μας τροφοδοτεί η καθημερινότητα τα μόνα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις όλων των εποχών είναι τα πάθη τα ανθρώπινα: η φιλοδοξία, ο εγωισμός, η πλεονεξία, ο φθόνος, η εκδίκηση, ο έρωτας, η ζήλια, η απανθρωπιά.
Όλα αυτά δε φαίνεται να έχουν αλλάξει, αν και πέρασαν χιλιάδες χρόνια πολιτισμένης «ζωής». Μέσα σε εισαγωγικά ζωής. Τρανή μαρτυρία οι Τραγωδίες των αρχαίων και η καθημερινή πραγματικότητα.
Τι είδαν τα κατάπληκτα δεκάχρονα και δωδεκάχρονα μάτια των μικρών παιδιών που μόλις τώρα μπαίνουν στο δικό μας σχολικό χώρο; Η αποδοχή αυτών των ανθρώπινων αδυναμιών αποτελεί το πρώτο σταθερό βήμα για τη βέβαιη υπέρβασή τους.
Οι προσπάθειες του σχολείου αλλά και των κοινωνικών επιστημών (Κοινωνιολογίας, Ψυχολογίας, Παιδαγωγικής) ήταν και είναι να διοχετεύσει τα πάθη τα ανθρώπινα μέσα σε δημιουργικά κανάλια. Να τα αναλύσει, να τα εξημερώσει, να τα εξευγενίσει.
Το ερώτημα είναι: Πέτυχαν σ’ αυτή τους την προσπάθεια το σχολείο και οι κοινωνικές επιστήμες; Ο καθένας από μας μπορεί να απαντήσει σ’ αυτό το ερώτημα και να δώσει τη δική του ερμηνεία από όσα βλέπει καθημερινά και τώρα ακόμα να γίνονται στον πλανήτη μας.
Πως θα χωρέσει αυτός ο κόσμος στη συνείδηση των παιδιών; Έτσι τα δεκάδες κατηγορηματικά ΟΧΙ των ώριμων μαθητών μας είναι αρκετά να μας βάλουν σε βαθιά περίσκεψη.
Μα και για τις θρησκείες και όλα τα εις –ΙΣΜΟΣ δεν έγιναν οι μεγαλύτεροι διωγμοί, τα πιο αποτρόπαια εγκλήματα και οι γενοκτονίες. Και εξακολουθούν ακόμη να γίνονται.
Αφού λοιπόν το περιεχόμενο των ιδεών και των εννοιών δεν παραμένει αναλλοίωτο, ούτε οι αξίες ανεπηρέαστες, τι απομένει στο σχολείο να επιτελέσει, να κάνει; Ποιος είναι ο ρόλος ο δικός σας που σήμερα αγκαλιάζετε το σχολείο και γίνεστε το καινούργιο περιβάλλον; Αλλά ίσως το σχολείο και η εκπαίδευση δεν έχει παρά ένα δρόμο να ακολουθήσει.
Να βοηθήσει τους νέους να σκέπτονται να κρίνουν, να συγκρίνουν, να συσχετίζουν, να αναλύουν και να συνθέτουν. Και γενικά να αντιμετωπίζουν καταστάσεις και προβλήματα με τις δικές τους τις δυνάμεις. Ακόμα μπορεί να βοηθήσει τους νέους να εκφράζονται με τη νόησή τους και με το συναίσθημα. Και τα δύο μαζί σε μια αδιάσπαστη ενότητα.
Αγαπητοί συνάδελφοι, ξεχάστε τον Αριστοτέλη και τη λογική του. Ο άνθρωπος είναι παράλογο ον. Η λογικότητα είναι μια λεπτή κρούστα στην επιφάνεια, που κάτω της κρύβει έναν ωκεανό παθών και συναισθημάτων. Το παραμικρό ερέθισμα μπορεί να ξεσηκώσει κύματα, που σπάνε αυτή την επιφανειακή λογικότητα. Το μέτρο της δικιάς σας Παιδαγωγικής Λογικής είναι να δείτε τα παιδιά σα λογικά παράλογα όντα. Αλλά και όλους τους άλλους που θα συναντήσετε στο δόλιχο δρόμο που επιλέξατε να αγωνιστείτε. Είναι το μέτρο του ανθρώπου, που θα το έχετε πάντα μαζί σας.
Αυτός είναι ο μόνος σίγουρος και τίμιος δρόμος και η προσφορά που κάνουν οι μεγάλοι στους μικρούς, ας πούμε οι ώριμοι στους ανώριμους.
Μια άλλη προσφορά του σχολείου, εξ ίσου σημαντική, είναι να εθίσει τους μαθητές να ζουν, να λειτουργούν μέσα στην ομάδα και με την ομάδα. Να συμμετέχουν σε συλλογικές δραστηριότητες, να αναλαμβάνουν ευθύνες.
Τα παραπάνω στοιχεία εφόδιο δε γίνονται με κηρύγματα. Μαθαίνονται στην πράξη, βιώνονται μέσα στην πραγματικότητα οργάνωση της ζωής του σχολείου, σε μια αδιαίρετη ενότητα μαθητών και καθηγητών, σε μια συνεχή εναλλαγή ρόλου διδάσκοντος και διδασκομένου, ώστε σχεδόν να ταυτίζεται το περιεχόμενο σπουδών με τη μέθοδο.
Αγαπητοί συνάδελφοι! Ανατρέψτε το μύθο της εκπαίδευσης που ξέρετε και προσπαθήστε να δημιουργήσετε ένα καινούργιο μύθο όπου κάπου θα υπάρχει η δικιά σας συμβολή και μέθεξη.
Θέλετε να δοκιμάσουμε μαζί να ανατρέψουμε το μύθο της Ειδυλλιακής Αρκαδίας, όπου όταν γίνεται πρόταση για εκδρομή στην Αρκαδία τα παιδιά της Αθήνας μιλάνε περιπαιχτικά:
«Να πάμε στην Τρίπολη! Να πάρουμε και καμιά φλογέρα να παίζουμε!». Αυτή είναι η Αρκαδία!
Για το νέο Αρκαδικό μύθο, το πολιτιστικό πρόσωπο της Αρκαδίας, υπάρχει μια σύντομη εισήγηση στο φάκελο σας. Ένα θετικό της αποτέλεσμα ήταν η θεσμοθέτηση από το ΥΠΕΠΘ της έρευνας σε θέματα τοπικής ιστορίας.
Να δημιουργήσουμε λοιπόν σήμερα μαζί τον κοινωνικό μύθο της Αρκαδίας.
Καλωσορίσατε λοιπόν σήμερα στον τόπο με τις πιο έντονες εναλλαγές των εποχών. Σε λαό βαλανηφάγο σκορπισμένο σε μικρούς οικισμούς για χιλιάδες χρόνια. Λαό προσκυνημένο και εκτεθειμένο στα φοβερά στοιχεία της φύσεως. Που δεν τα λάτρεψαν από χαρά, αλλά από φόβο. Που μπορείς ακόμα να τον διακρίνεις και στα μάτια των παιδιών που παρελαύνουν τις γιορταστικές μέρες στην πλατεία της μικρής μας πόλης.
Μπορεί να είχαμε τον περασμένο Αύγουστο τη βροχή που μας θύμισε τον Αύγουστο του 42, τότε που σηκώθηκαν τα μαραμένα στάχυα του καλαμποκιού, και έδωσαν καλαμποκόψωμο ζωή σε χιλιάδες παιδιά, που έγιναν πατεράδες των μικρών σας μαθητών. Όμως πριν μερικές δεκάδες χρόνια και για δεκάδες αιώνες το φθινόπωρο έβρεχε κόλαση και ο χειμώνας θάνατο.
Τα ποτάμια ήταν ο φόβος των ανθρώπων που μεγάλωνε καθώς καθεμιά από τις αντίζηλες πόλεις (Τεγέα και Μαντινεία) τα έριχνε πάνω στη σοδειά της άλλης, για να την καταστρέψει και την αφανίσει. Σκεφτείτε ποια βιώματα ανεξίτηλα πέρασαν στους Αρκάδες καθώς οι στρατοκράτες της Σπάρτης έριχναν το ποτάμι στα πλίνθινα τείχη της Μαντινείας, που κατέρρευσαν σαν τις αμμοκατασκευές των παιδιών δίπλα στο θαλασσινό κύμα.
Οι τρεις μεγάλες πόλεις (Τεγέα - Μαντινεία-Μεγαλόπολη) ήταν πολιορκημένες από τα βουνά πόλεις και δημιούργησαν τους πολιορκημένους ανελεύθερους, τους φυγάδες ή τους επαναστάτες. Στιγμές στιγμές βλέπω τους κατοίκους αυτής της πόλης και των διπλανών χωριών να γιορτάζουν φανταχτερά την πασχαλιά και προβληματίζομαι μήπως στην πραγματικότητα γιορτάζουν και τη δική τους ανάσταση.
Με όλα αυτά τα φυσικά δεδομένα και μαζί με όλες τις εθνικές, κοινωνικές και πολιτικές συντυχίες του αιώνα μας, δεν είναι δύσκολο να συμπεράνουμε πως ο φόβος, η δυσπιστία και η κρυψίνοια αποτελούν τη σπονδυλική στήλη συμπεριφοράς των μεγάλων. Αλλά και πλήθος καταλοίπων βιωμάτων στο νου και την ψυχή εκατοντάδων μικρών μαθητών. Εσείς να αποτελέσετε το νέο τους ανθρώπινο περιβάλλον και αυτά τα παιδιά, σε μια διαλεκτική σχέση μαζί σας, θα μπορέσουν να βρουν ένα καινούργιο προσανατολισμό ανάμεσα σε αυτό που είναι και σε αυτό που μπορούν να γίνουν. Και θα βρείτε εκατοντάδες παιδιά πιστά ή κακέκτυπα αντίγραφα των γονιών τους.
Κύριοι Συνάδελφοι, αν με αυτά τα λόγια μπόρεσα να σας περάσω το μήνυμα και την πίστη πως ενδεχομένως να υπάρχει κάτι πέρα και κάτω από την πρώτη εντύπωση σε κάθε περίσταση της δουλειάς σας, τότε αυτή η 10λεπτη παρουσίαση έπιασε τόπο.
Αν ήταν όμως να τελειώσω με μια προτροπή, αυτή θα ήταν:
Ενταχθείτε στη ζωντανή σχολική ομάδα διατηρώντας οπωσδήποτε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ατομικής σας υπόστασης. Πιθανόν να ζείτε σε μια διαρκή σύγκρουση και να βιώνετε ένα συνεχές δίλημμα. Είναι προτιμότερο το επώδυνο και αιώνιο δίλημμα της Ελληνικής δημοκρατίας (που είναι η αβεβαιότητα του πότε τελειώνει το άτομο και πότε αρχίζει η ομάδα στις καθημερινές μας αποφάσεις), παρά η απατηλή λύση άλλων καταπιεστικών συστημάτων, που καταλήγει στη σαρωτική κατάργηση των ατομικών χαρακτηριστικών και τελικά στο τέλμα ή την επανάσταση.
Πάντα όμως να θυμάστε: Υπάρχουμε από τα παιδιά και για τα παιδιά. «Ευχαριστώ».
Ακουσα μανάδες, από τις λιγοστές που φτάνουν στα Γραφεία του, να φωνάζουν. Θα πω στα παιδιά μου «Μακριά από τον Τεγεατικό!». Θα μπορούσα να πω και εγώ: ΤΕΓΕΑΤΙΚΟΣ; 25 χρόνια λάθος! Εγώ όμως έχω χρέος να εκμεταλλευτώ το «παιδικό λάθος» και να το κάνω παιδεία. Όπως μάθαινα και τους καθηγητές να το κάνουν στα σχολεία τους. Και ο χειμώνας του Τεγεατικού μια εποχή είναι. Θα περάσει όπως περνάνε όλες οι εποχές. Εκτός αν είναι κάτι πολύ χειρότερο.
Παναγιώτης Φ. Δαλαμάγκας.