Αναζητώντας τον Αγκαίο της Αρκαδίας.
Στα βουνά και στις θάλασσες.
ΑΓΚΑΙΟΣ








Ο Παυσανίας και η Αρκαδία.
Ο Παυσανίας διαπραγματευόμενος το κεφάλαιο Αρκαδία με τις προκαταλήψεις που είχε, διαπίστωσε πως αυτός ο τόπος του άλλαξε τον τρόπο του σκέπτεσθαι. Γιατί τελικά συμβίβασε το δικό του πολιτισμό με τον πολιτισμό της Αρκαδίας. Δηλώνει ότι έφυγε σοφότερος. Συνέβη αυτό που αποκαλούμε αμφίδρομη πολιτισμική μεταφορά (transculturation).
Είχε τα ίδια χαρακτηριστικά η πορεία του Αγκαίου από την Αρκαδία στη Σάμο; Πώς μεταμορφώνεται στα διάφορα περιβάλλοντα; Ή, πώς τον σκιαγραφούν οι άνθρωποι κάθε τόπου;
Ο Αγκαίος του Ε. Σταματιάδη και των Αρκάδων
Ο πρόεδρος της Εταιρείας Αρκαδικών Γραμμάτων και Τεχνών μου ζήτησε να σχολιάσω το κείμενο «Ιστορία της νήσου Σάμου» του Επαμ. Σταματιάδη. Το σχόλιό μου είναι απλό. Ένας πολύ καλός για το 1862 ερευνητής παραθέτει κριτικά (δεν τις αναλύει) συγκρουόμενες πηγές, πηγές που στασιάζουν μεταξύ τους. Και κάνει αυτό που λέει ο Σόλωνας; «Όταν η πόλις στασιάζει πηγαίνεις υποχρεωτικά με το μέρος της μιας ή της άλλης παράταξης».Και ο Σταματιάδης πηγαίνει με το μέρος του Ροχατίου, που υποστηρίζει πως όταν μιλάμε για Αγκαίο ως ιστορικό πρόσωπο, μιλάμε για τον Αγκαίο της Τεγέας.
Και εδώ όμως εκφράζει απλώς άποψη, όχι γνώμη.
Δεν παραθέτει επιχειρήματα ούτε και αποδείξεις ή τεκμήρια
Στηρίζεται μόνο στα γνωρίσματα της προσωπικότητας του Αγκαίου.
«ίστωρ (γνώστης) τυγχάνων ημέν ναυτηλίης ηδ’ Αρεως . .»
Γνώριζε καλά με προσωπική εμπειρία από ναυτικά και πόλεμο. Αλλά και εκεί που επεκτείνεται για να εκφράζει τεκμηριωμένη γνώμη, φτάνει στην απαράδεκτη για τα δεδομένα της Αρκαδίας διαπίστωση.
· Γιατί διατυπώνει την άποψη, αναζητώντας το ιστορικό υπόβαθρο του μύθου, ότι
δεν υπήρχε κάπρος, αλλά ένας άγριος ληστής που για τη σκληρότητά του τον έλεγαν αγριογούρουνο.
Με αυτόν συγκρούστηκε ο Αγκαίος και σκοτώθηκε. …
…Λες και στο κυνήγι δε σκοτώνονται οι άνθρωποι μέχρι τις μέρες μας.
Για τους Αρκάδες,και ολόκληρη την αυτοκρατορική Ρώμη,ο συγκεκριμένος
κάπρος δεν είναι μύθος, αλλά γεγονός που βρίσκεται στο πρωτότυπο ιστορικό κείμενο (από το ρήμα κείμαι) του ανατολικού αετώματος του Ναού της Αλέας Αθηνάς, στην Τεγέα.
· Ένα σύμπλεγμα 15 μορφών που αναπτύσσεται γύρω από το άγριο ζώο και
τον Αγκαίο, την Αταλάντη και τον Έχεμο.
Ακόμα στο σηκό του Ναού υπάρχουν οι αποδείξεις ενός τεκμηριωμένου ιστορικά γεγονότος, της θήρας του Καλυδωνίου Κάπρου και του θανάτου του Αγκαίου.
Το δέρμα, αλλά και τα τεράστια δόντια του θηρίου, που θα τα πάρει πολύ αργότερα σαν έπαθλο για να τα φέρει στην κοσμοκράτειρα Ρώμη ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Αύγουστος.
Μικροϊστορία και Μακροϊστορία
· Ευρύτερα όμως το θεματικό κέντρο της σημερινής εκδήλωσης μπορεί να
είναι η Τοπική Ιστορία δύο χώρων, της Αρκαδίας και της Σάμου.
· Που μπορούμε και πρέπει να τους δούμε να λειτουργούν διαλεκτικά, με τις
διαφορές και τις ιδιαιτερότητές τους.
Στον ευρύτερο αρκαδικό χώρο τα Αρκαδικά φύλα βρίσκονται μεταξύ τους σε μια χαλαρή ένωση, ώστε η τοπική ιστορία της Αρκαδίας να παίρνει τα χαρακτηριστικά περισσότερο ανθρωπογεωγραφίας παρά τοπικής ιστορίας. Ενώ δε συμβαίνει το ίδιο με τη Σάμο. Που μπορεί να γράψει και να περιγράψει τη δική της ιστορία. Γιατί μπορεί να απομονωθεί και να οριοθετηθεί στα όρια ενός νησιού. Αυτό έκανε ο επικός ποιητής της Σάμου Άσιος. Κινείται συστηματικά στη σφαίρα του μύθου και της ιστορίας, στην οποία εντάσσει και τον Αγκαίο. Ο Ασιος αποτελεί βασική πηγή για τον Παυσανία, από τον οποίο αντλεί στοιχεία, όταν ασχολείται με την ιστορία και τον αποικισμό της περιοχής της Σάμου.
Η ιστορία κινείται με δύο όρους και σε δύο όρια, του χώρου και του χρόνου. Τα οποία δεν μπορούμε να τα αγνοήσουμε στη σημερινή μας έρευνα. Τα όρια του χώρου για την Αρκαδία κινούνται με τα χαρακτηριστικά της ιστορικής διακύμανσης.
· Ο Αρκαδικός χώρος είναι ένας μεγάλος ζωντανός οργανισμός που στα όρια
του ιστορικού χρόνου διαρκώς διαμελίζεται και συρρικνώνεται, ώστε στα χρόνια που οριστικοποιείται το σχήμα των ομηρικών επών (8ος αι.) να διαμορφώνεται η αντίληψη πως αυτή η χώρα είναι απομονωμένη, μακριά από τους δρόμους επικοινωνίας, που είναι η θάλασσα. Που στην ελληνική γλώσσα παίρνει την έννοια του πόρου, του περάσματος. Δηλαδή η θάλασσα δεν κλείνει δρόμους, αλλά ανοίγει.
· Προβληματιζόμενοι κάτω από το πρίσμα μιας ιστορίας των πολιτισμών, η
τοπική ιστορία κατά κάποιον τρόπο είναι μια μικροϊστορία με περιορισμένους γεωγραφικούς ορίζοντες. Δεν μπορεί ιστορικά να θεμελιωθεί η έννοια της βίαιης επαφής πολιτιστικών στοιχείων των Αρκάδων με μικρασιατικούς πληθυσμούς που βρίσκονται γύρω από το Μαίανδρο ποταμό. Η παρουσία τους θα συντελεστεί με την απλή επικοινωνία ανθρώπων και την ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών.
Ιστορικός Χρόνος και Οικονομία.
· Αν δούμε το δεύτερο στοιχείο της ιστορικής έρευνας που είναι ο χρόνος τότε
θα πρέπει να ξεκινήσουμε από μια συμβατή χρονολογία που είναι το 1200 π.Χ.
· Προσδιορίζεται από τα ομηρικά έπη και τον τρωικό πόλεμο, άλωση της
Τροίας. Και λέμε συμβατή, γιατί υπάρχει σήμερα και η τάση να φτάσουμε την άλωση της Τροίας στα 1250 π. Χ.
· Ακόμα και οι παλιότερες ρίζες των ΟΡΦΙΚΩΝ, που τα σωζόμενα
«Αργοναυτικά» τους αναφέρονται σε Αργοναυτική εκστρατεία και Αγκαίο, φτάνουν στα 1600 π.Χ. (Κων. Χασάπης:Τα Ορφικά.). Αλλά και εδώ εμφανίζεται ο Αγκαίος της Πλευρώνας, ένας Αγκαίος Ορφικός. Οι γνώσεις του για τις ουράνιες πορείες των άστρων και τις κινήσεις των πλανητών δε χρησιμοποιούνται για τη ναυτιλία, αλλά για τη συμπαθή στους ορφικούς αστρολογία. Αντίθετα ο πρώτος κυβερνήτης του Μεγάλου και Γρήγορου (αργός = ταχύς) καραβιού, της Αργώς, ο Τίφυς, ήξερε να κατευθύνει το πλοίο με πολυμήχανη τέχνη στις άγριες και ορμητικές θύελλες (Ορφικά, Αργοναυτικά 125).
· Αλλά ο αντικαταστάτης του Αγκαίος έχει την ομολογία όλων ότι είναι
έμπειρος στα ναυτικά και υπερείχε χάρη στις γνώσεις του. Αλλά αυτό δεν έχει προδηλωθεί, προοικονομηθεί. Λείπει η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ του έργου, που είναι χαρακτηριστικό των μεγάλων δημιουργών.
· Αντίθετα ο Απολλώνιος ο Ρόδιος στα μακροσκελέστατα ΑΡΓΟΝΑΥΤΙΚΑ
του (τέσσερα βιβλία Α:1362, Β:1285, Γ:1407 και Δ:1781. Σύνολο: 5.835 εξάμετροι στίχοι) εξοικονομεί το πλαίσιο της αφήγησής του.
· Στη θέση του Β΄ κυβερνήτη της Αργώς και στο κρίσιμο σημείο των
εξελίξεων που είναι ο βίαιος θάνατος του κυβερνήτη από άγριο κάπρο, τότε τοποθετεί στο τιμόνι του πλοίου το μυθικό Αγκαίο της Σάμου, γιο του Ποσειδώνα. Για να κατέχει, σύμφωνα με τις αρχές της οικονομίας κειμένου, ναυτικά και πολεμική τέχνη.
· Αλλά άλλο λογοτεχνικό κείμενο και άλλο ιστορική αλήθεια.
· Αλλά και σε ένα καλά οργανωμένο μυθιστόρημα της Πηνελόπης Δέλτα οι
ήρωες απομακρύνονται με άλογα (που δεν είχαν προοικονομηθεί), γιατί απλούστατα έπρεπε να φύγουν βιαστικά, τρέχοντας και υπηρετώντας μια άλλη ευρύτερη οικονομία της ιστορία της.
· Όπως οι Τεγεάτες και ο Τεγεατικός κάμπος των αρχών του 6ου αιώνα π.Χ.
φημίζονταν για τον «εγκρυφία», σιταρένιο ψωμί ψημένο μέσα στη χόβολη, οι ίδιοι διατηρούν και στον 5ο αι. την ανύπαρκτη ιδιότητα του τροφοσυλλέκτη
( βαλανηφάγου) για να τονίσουν τη σημασία της ήττας (αρχές 6ου αι. π.Χ.) της τέλεια οργανωμένης Σπαρτιατικής φάλαγγας, από ανοργάνωτους αλλά πολύ γενναίους Αρκάδες πολεμιστές
· Μια άλλη σταθερή χρονική αφετηρία είναι το 1650 π.Χ. (αλλά και αυτή
μεταβαλλόμενη, γιατί λίγα χρόνια πριν ήταν 1500 π.Χ.).
· Τεκμηριώνεται με τη «Μινωική» έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, που
προκαλεί πολλαπλές αντιδράσεις πολιτικής και πολιτισμικής ακμής και παρακμής γύρω από τον ευρύτερο Αιγαιακό χώρο και γενικότερα τη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου. Άλλαξε το ρεύμα της ιστορίας και του πολιτισμού.
· Μια τοπική ιστορία που γίνεται μακροϊστορία.
· Το τοπικό παγκόσμιο, για την εποχή εκείνη γεγονός, που πρέπει να το
δούμε με μεγαλύτερη ευρύτητα ως προς τα αποτελέσματά του.
· Από τη λατινική λέξη insula προέρχεται στη λατινογενή ιταλική γλώσσα η
λέξη isola (νησί) και το ρήμα isolare (απομονώνω) και isolamentο (απομονωτισμός) και παρόμοιες εκφράσεις.
· Σε μας η έννοια του απομονωτισμού για την Αρκαδία ( καλλιεργείται ήδη
από τα ομηρικά χρόνια) μας δυσκολεύει να δούμε την εξάπλωση ανθρώπων και ιδεών σε καθαρά ιστορική βάση, στις διαστάσεις και το βαθμό που να προσεγγίζουν την ιστορική αλήθεια.
· Στην Αρκαδία δε δημιουργήθηκε ποτέ η μεγάλη και δυνατή πόλη που θα
επιβάλει τη δική της ιδεολογία. Δεν υπήρξαν οι μεγάλοι εκπρόσωποι του πνεύματος και της τέχνης, που θα οργάνωναν σε καταληπτό σχήμα και τρόπο το δικό τους κόσμο. Πίστη και παραδόσεις στην Αρκαδία δεν γίνονται ποτέ τύπος. Είναι «τρόπος ζωής». Και τη ζωή του Αγκαίου πρέπει να τη δούμε ως «δράση ζωής».
· Στην ιστορική τους διαδρομή οι Αρκάδες είναι ένας ειρηνικός πελασγικός
λαός ( γενικά η αρχαιότητά τους δεν αμφισβητείται),ή και μινυακός. όπως φαίνεται καθαρά από την Αρκαδική μινυακή αμφικτιονία της Τριφυλίας.
· Ένα σύνολο μικρών φυλών ή ανθρώπων που ο συγχρωτισμός τους
δημιουργεί μια χαλαρή εθνική συνείδηση. Έχουν βουνά και λαγκάδια. Αλλά δεν έχουν τη μεγάλη πεδιάδα. Μόνο πολλούς μικρούς ζωτικούς χώρους, όπου όμως ξεχωρίζουν το οκτώσχημο τεγεατικό - μαντινειακό πεδίο και η λεκάνη της μετέπειτα Μεγαλοπόλεως.
Οι Αρκάδες του Αγαπήνορα στην Κύπρο
· Επικοινωνούν σίγουρα με τον Αργολικό κόλπο και το μεγάλο Μυκηναϊκό
ναύσταθμο από όπου, για τον Τρωικό πόλεμο, πήραν 60 καράβια. Στην Ιλιάδα (1.68 ) χαρακτηρίζονται «άνδρες αγχιμαχηταί,(γενναίοι άνδρες που πολεμάνε στήθος με στήθος) πολλέες (μέγα πλήθος, γιατί είναι πάνω από 6.000), «επιστάμενοι πολεμίζειν» (που ξέρουν να πολεμάνε). Κινούνται «αυτερέτες» (οι ίδιοι είναι κυβερνήτες και κωπηλάτες) με τα ξένα αυτά καράβια.
· Μπορούν να ταξιδεύουν τη νύχτα και στο πέλαγος, γιατί ο ουρανός(
πλανήτες, πολικός αστέρας, μικρή και μεγάλη άρκτος) είναι πολύ φιλικός. Σχεδόν δικός τους.
· Αυτό το αυστηρά στρατιωτικό και καλά οργανωμένο σώμα Αρκάδων με
αρχηγό το γιο του Αγκαίου Αγαπήνορα αποβιβάζεται και εγκαθίσταται στην Κύπρο. “Manu belli”, θα λέγαμε, ως πολεμιστές άποικοι. Ανεξάρτητα αν δε μαρτυρείται (αφού οι άλλες εκτός Ομήρου πηγές που έχουμε κρίνονται ανεπαρκείς) η χρήση όπλων.
· Δεν μπορούμε όμως να αγνοήσουμε το αναμφισβήτητο γεγονός, ότι αυτοί
που φτάνουν στην Κύπρο με το γιο του Αγκαίου Αγαπήνορα, είναι
· «ανέρες αγχιμαχηταί»
· «επιστάμενοι πολεμίζειν».
· Ζουν ειρηνικά με τους ντόπιους και ανταλλάσσουν πολιτισμικά αγαθά με
την πατρίδα τους.
Σχέσεις εκμετάλλευσης και εμπορίας χαλκού. Υλικά και πνευματικά αγαθά
που επιβιώνουν στην κοινή ελληνοκυπριακή γλώσσα και διάλεκτο. Ναός και λατρεία της Αφροδίτης.
Γνωστό παράδειγμα το δώρο της Λαοδίκης στο ιερό της Αλέας στη μεγάλη
της πατρίδα, όπως η ίδια επιγράφει, την Τεγέα της Αρκαδίας.
Επικοινωνούν και με το Ιόνιο Πέλαγος, αλλά εδώ θα χρειαστούμε τη βοήθεια
του Αγακαίου. Ενός ήρωα που διακρίνεται για τη μεγάλη του σωματική δύναμη.
Αγκαίος,
Πολεμιστής και ταξιδευτής.
Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΟΡΕΙΑ.
Αν ο ήρωας Ορέστης κατά την πίστη των Τεγεατών και τη μαρτυρία του
Ηροδότου ( μέσα του 5ου αιώνα π.Χ.) είναι 7πηχυς, τότε ο Αγκαίος είναι ένας ήρωας ηρακλείων διαστάσεων.
Ο Αγκαίος έγινε το σύμβολο του γενναίου Αρκάδα πολεμιστή με το
πρωτόγονο όπλο του, το τσεκούρι, τον αμφίστομο πέλεκυ των βαλανηφάγων Αρκάδων και προγόνων του. Και το δέρμα της μεγάλης μαιναλίας άρκτου. Το έπαθλο κάποιου ή κάποιων νεανικών άθλων του.
ΛΥΚΑΙΟΝ
Πολύ νωρίς θα πήγε στο ιερό βουνό του θεού που σχετίστηκε με το λύκο, το
Λύκαιον Όρος του Λυκαίου Διός. Αν αυτό ταυτίζεται(όπως πιστεύεται) με το βουνό που φέρει το όνομά του, Αγκαίον, τότε ο Αγκαίος από το Αγκαίον Όρος έβλεπε όλο το δυτικό κομμάτι της πατρίδας του από το Νέδα μέχρι τον Αλφειό ποταμό. Και στη συνέχεια το απέραντο γαλάζιο του Ιονίου Πελάγους.
· Αυτός ο τόπος ανάμεσα στα δύο ποτάμια είχε το όνομα Τριφυλία.
· ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ
Μετρούσε τις γενιές του πριν απ’ αυτόν. Πατέρας του ήταν ο Λυκούργος και
παππούς του ο Αλεός.
Γνώρισε από ιστορίες του πατέρα του πως ο τόπος της Τεγέας κληρώθηκε από
το Δία στον πατέρα του Αλεού, τον Αφείδαντα, και για αυτό την Τεγέα την ονόμαζαν Αφειδάντιο κλήρο.
Ήξερε την ιερή ακρόπολη της Τεγέας όπου βρισκόταν ο βωμός του Κλαρίου
Διός, γιατί εκεί κλήρωσε (μοίρασε) την Αρκαδία ο Ζευς στα παιδιά του Αρκάδα.
Μινυακή Αμφικτυονία
Ήξερε ακόμα πως αδελφός του Αφείδαντα και γιος του Αρκάδα ήταν ο
Τρίφυλος από τον οποίο όλο αυτό το μέρος της Αρκαδίας με τις έξι μινυακές πόλεις ονομάστηκε Τριφυλία.
Και αυτή η εξάπολη αποτελούσε τη μινυακή αμφικτυονία.
Από τους Μίνυες θα γίνει ο Μεγάλος Αθλος που λέγεται
«ΑΡΓΟΝΑΥΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ».
Στα βουνά της Αρκαδίας
· Του Αγκαίου του άρεσε το κυνήγι και η περιπέτεια του βουνού και της
θάλασσας. Οι Τεγεάτες έλεγαν Πέλαγος το κομμάτι που χώριζε την Τεγέα από τη Μαντινεία, που ήταν πυκνό δάσος με θεόρατες βελανιδιές.
· Μπορούσε να ταξιδεύει τη νύχτα στα απέραντα δάση της Αρκαδίας
κοιτάζοντας τον ουρανό και τον αστερισμό της Μικρής και Μεγάλης Άρκτου στον οποίο αποθέωσε ο Δίας την Καλλιστώ, τη μητέρα του Αρκάδα.
· Έτσι θα μπορούσε να κυβερνήσει αργότερα στην Αργοναυτική
Εκστρατεία το μεγάλο καράβι, την Αργώ, που είχε πενήντα κωπηλάτες.
· Γιατί είχε δυο γνωρίσματα, τη δύναμη και τη γνώση.
Στη Σάμο της Τριφυλίας
· Ο Αγκαίος όταν έφτασε στην παραλία γνώρισε το οχυρό ύψωμα που το
έλεγαν Σαμικό και την πόλη Σάμο.
· Πήγε δίπλα στο άλσος με τις αγριελιές που ήταν το ιερό του Σαμίου
Ποσειδώνος. Εκεί συνήρχετο η αμφικτιονία των έξι πόλεων των μινυών της Τριφυλίας.
· Τα ονόματά τους: Λέπρεον, Μάκιστον, Φρίξας, Πύργος, Έπιον και
Νούδιον.
· Την επιμέλεια του ιερού είχαν οι Μακίστιοι, οι αρχηγοί των γενών από
την ομώνυμη πόλη της αμφικτιονίας. Κι αυτό γιατί ήταν η πιο παλιά και ιερή, αφού ο ήρωας ιδρυτής της ήταν ο Μακιστεύς ή Μηκιστεύς, γιος του γενάρχη των Αρκάδων (και όχι μόνον) Λυκάονα.
· Αυτοί εξήγγελλον την ονομαζόμενη «Σάμειον εκεχειρίαν» κατά τους
Ολυμπιακούς αγώνες (Στράβ. VIII, 34.3).

Οι απαρχές του «Πτωτοαρκαδικού» Ιστορικού Κύκλου.
· Η Αρκαδία των δύο Θαλασσών οριοθετείται από δύο σημαντικά
ευρήματα που δίνουν μια άλλη διάσταση στον ιστορικό κύκλο της 3ης χιλιετίας π.Χ. Στη Λέρνη (Μύλους) του Αργολικού Κόλπου αποκαλύφτηκαν οι μαρτυρίες ενός Αρκαδικού Επινείου που πρέπει να συνδέεται με τις μεταλλουργικές εγκαταστάσεις των Αγιωγίτικων Κορυθίου (Ενός εκ των 9 δήμων της Τεγέας των ιστορικών χρόνων). Στη Λέρνη δε βρέθηκαν μόνο τα δείγματα και οι μαρτυρίες ύπαρξης και εμπορίας μεταλλευτικών προϊόντων. Το μνημειακό επιβλητικό αρχιτεκτονικό εύρημα ήταν η αποκάλυψη ενός κυκλικού οικοδομήματος διαμέτρου 19 μέτρων. Έτσι έχουμε το Ανατολικό όριο του Πρωτοαρκαδικού Χώρου και το χρονικό σημείο των 2.500 χρόνων π.Χ.
· Ας φέρουμε στη μνήμη μας και την «εξαφάνιση» της Κυνουρίας από μια
διαρκή διαμάχη 100 ετών των Δωριέων Αργολίδος και Λακωνίας.
· Στη Βόρεια πλευρά του Αλφειού(Ολυμπία) κατά την ανασκαφική έρευνα
των Γερμανών αποκαλύφτηκε το επιβλητικών διαστάσεων κυκλικό οικοδόμημα διαμέτρου 27 μ. Μπορεί να μαρτυρεί την ύπαρξη ενός ηρωικού-λατρευτικού τύμβου, παρά το ότι δε βρέθηκαν αποδείξεις ταφής. Βρίσκεται όμως ακριβώς στη θέση του «Πελοπίου».της Ολυμπίας που σηματοδοτεί μια μνημειακή ιστορική αναφορά για την Πελοπόννησο και την ιστορία της. Χρονολογείται στα 2500 π.χ. και μας δίνει ένα, κατά κάποιο τρόπο, οριακό σημείο του Αρκαδικού Ιστορικού Κύκλου και Κόσμου.
· Και τώρα ανοίγει για τον Αγκαίο ο δρόμος για Ιόνιο και Αιγαίο Πέλαγος.

Ο Αγκαίος στη Σάμο του Ιονίου (Κεφαλληνία).
· Ο περιπετειώδης και ανήσυχος Αγκαίος φτάνει με Αρκάδες αποίκους στη
Σάμη της Κεφαλληνίας.
· Το νησί ο Όμηρος το ονομάζει Σάμο.
· Εκεί τον θεωρούν παιδί του Δία για την αρετή και το μεγαλείο της ψυχής
του, όπως σχολιάζει ο Ιάμβλιχος. Αλλά το Μαντείο των Δελφών του λέει πως πήγε σε λάθος τόπο. Αντί για τη Σάμη της Κεφαλονιάς του λέει να πάει στη Σάμο με τα πλούσια εδάφη (Μελάμφυλλο την έλεγαν). Και ιδού ο Χρησμός:

Ο ΧΡΗΣΜΟΣ του Μαντείου
· Αγκαί’ , ειναλίαν νήσον Σάμην αντί Σάμης σε
οικίζειν κέλομαι. Φυλλίς δ’ ονομάζεται αύτη.
· Δηλαδή:«Αγκαίε, το νησί που είναι μεσοπέλαγα, Σάμο αντί Σάμη,
να αποικίσεις. Φυλλίς είναι το όνομά του.

Στη Σάμο της Ιωνίας
· Ο Αγκαίος συγκεντρώνει αποίκους από την Κεφαλληνία, την Αρκαδία,
Αθήνα, Επίδαυρο και Χαλκίδα.
· Η παρουσία τους τεκμηριώνεται από τις διαφορετικές θρησκευτικές και
λατρευτικές συνήθειες που κουβαλάνε μαζί τους.
· Και το όνομα του ίδιου του Βασιλιά πια Αγκαίου προέρχεται από τη ρίζα
αγκ-, αγχ-, και την κατάληξη –αιος. Και συγγενεύει με τη Χεταϊκή λέξη Αχχιγιάβα, που σημαίνει αχαιός (Εγκ. Λεξικό Ελευθερουδάκη 1926).
· Ακόμα αν το Αργός του Αργο-ναύτη το απομακρύνουμε από τη συνήθη
μυθική ερμηνεία, θα φτάσουμε στη λέξη αργός και άργος της Αργολίδας. Και πλησιάζουμε πολύ κοντά στις ρίζες (ακ-αγ-αγκ-) του Αρκαδικού Αγκαίου.

Ο Μετασχηματισμός
· Η Σαμιώτικη παράδοση τον αναγνωρίζει και τον παρουσιάζει σαν τον
άνδρα που ήλθε από τη θάλασσα και επομένως τον θεωρεί παιδί του Ποσειδώνα,
· Τα ποτάμια και οι κρήνες τους είναι παιδιά του ωκεανού.
· Ο Αγκαίος θα ζευγαρώσει με τη Σαμία, την κόρη του Μαιάνδρου (οι
ποταμοί ήταν προσωποποιημένοι θεοί).
Είναι η τοπική επένδυση της ιστορίας, κάτι πολύ φυσικό για τόσο πρώιμη και τα ελληνικά δεδομένα περίοδο.
Ο Αμπελουργός της Τεγέας
· Στην Τεγέα της Αρκαδίας σώζεται η παράδοση του Αμπελουργού, που
κινημένος από πλεονεξία διαπράττει ύβρη.
· Καταστρέφει την αιωνόβια δρυ, που ζει στην κορφή του Βορείου Όρους.
Και στο κορμί της ζει η νύφη Ερατώ, γυναίκα του Αρκάδα και μάνα των Αρκάδων.
· Κόβει τον κορμό του δένδρου, αλλά τα βαγένια που φτιάχνει απ’ αυτό
καταστρέφουν όλη τη σοδιά του.
· Χάνονται οι βρύσες και τα δένδρα και ο τόπος κατάντησε ανεμόδαρτο από
το βοριά βουνό.
· Αυτό μπορεί να μας βοηθήσει στην ερμηνεία του θέματός μας.
ΤΕΓΕΑ-ΣΑΜΟΣ:Συγκρίσεις.
· Γιατί στην εύφορη Σάμο, που τον Αγκαίο τον κάνουν καλό
αμπελοκαλλιεργητή, παρουσιάζουν παραλλαγμένη την ιστορία του θανάτου του από τον κάπρο.
· Στη Σάμο η φιλοσοφία τους είναι να δείξουν πως ο άνθρωπος δεν μπορεί
να ξεφύγει τη μοίρα που τον κυνηγάει, ακόμα και την τελευταία στιγμή. («πολλά μεταξύ πέλει κύλικος και χείλεος άκρου»).
· Και περιγράφουν τον αντιηρωικό θάνατό του που συμβαίνει στο αμπέλι
του Αγκαίου.
· Αντίθετα οι Αρκάδες δεν ακολουθούν, κυνηγάνε τη μοίρα τους με ένα
αίσθημα κοινωνικού χρέους.
· Στο περίφημο αέτωμα της Τεγέας ο Αγκαίος πεθαίνει ενώ αγωνίζεται για
το κοινό καλό.
· Ένας γνήσιος επίκουρος Αρκάς εκφράζει το Αρκαδικό Ιδεώδες του
εθελοντισμού και εθελοθυσίας, ενώ στη Σάμο απλώς φροντίζει το βιός του.
Επικοινωνία και άνθρωποι.
· Για να οριοθετήσουμε την ιστορία και γνωρίσουμε καλύτερα το ιστορικό
γίγνεσθαι της περιόδου καταφεύγουμε στις δραστηριότητες των Μυκηναίων στις θαλάσσιες διαδρομές της Μεσογείου, που σχετίζονταν με την εξάπλωση του εμπορίου των Μυκηνών.
· Οι διαδρομές αυτές μεταξύ 1400 π.Χ. και 1200 π. Χ. (3η α και β
Υστεροελλαδική) κατευθύνονταν κυρίως προς την Αίγυπτο, τη Συρία, την Παλαιστίνη, την Ιταλική Χερσόνησο και τη Σικελία. Και οι ανοιχτές θάλασσες προϋποθέτουν πολλούς ανθρώπους και μεγάλα καράβια.
· Είναι ο ιστορικός μίτος που δημιουργεί το όχημα που σχηματοποιείται στη
μοργή ‘trade and colonization”, εμπόριο και απoικισμός. Για τους Αρκάδες ήταν πάντα μια ειρηνική αμφίδρομη πολιτισμική επίδραση (transculturation), υλικών και πολιτιστικών αγαθών.
· Και οι Μινύες της Αργοναυτικής εκστρατείας είναι ελληνικά φύλα
απλωμένα στην Ελλάδα.
· Ακόμα οι Αρκαδία εξάγει το πολυτιμότερο αγαθό της, ανθρώπους. Αλλά
ανθρώπους πολεμιστές και παλικάρια.

Τα Μεγάλα καράβια της Θήρας
· Τι σχέση μπορεί να έχουν οι Αρκάδες, που καταλαμβάνουν όλη σχεδόν
την Πελοπόννησο, με τα μεγάλα καράβια των τοιχογραφιών της Θήρας;
· Ή τι μπορούμε να πούμε για τους Αρκάδες «βιομήχανους» και εμπόρους
που επεξεργάζονται το μέταλλο την τρίτη χιλιετία π.Χ.;
· Αλλά αυτό είναι ενθαρρυντικό και προκλητικό για άλλες προσεγγίσεις.
Και όχι για την πλευρά του δικού μου θέματος που πρέπει για λόγους οικονομίας να προσεγγίσω.

Ιστορικές Μαρτυρίες
· Έτσι έχουμε τις μαρτυρίες του Ηροδότου, αλλά και πλάγιες ενδείξεις για
την παρουσία των Αρκάδων γύρω από το Μαίανδρο ποταμό σε Μίλητο, Πριήνη και Έφεσο, πριν από τις γνωστές οργανωμένες μεταναστεύσεις της Ιωνίας.
· Όλα αυτά αποτελούν τον ιστορικό μίτο πάνω στον οποίο υφαίνεται η
ιστορική μοίρα του Αγκαίου . Που είναι και μοίρα των Αρκάδων, αλλά και γενικά της Αρκαδίας που διώχνει τα καλύτερα παιδιά της.
· Και η τελευταία μπορεί να πει το ομηρικό που λέει η Θέτιδα, που θρηνεί
ένα ζωντανό. Γιατί γνώριζε πως γέννησε ένα παλικάρι, τον Αχιλλέα, που θα σκοτωθεί (οίμοι, δυσαριστοτόκεια!, αλίμονο η πικρολεβεντομάνα!).
· Πικρολεβεντομάνα η Αρκαδία που γεννά παλικάρια για να χαθούν στα
τέσσερα σημεία του ορίζοντα.

ΙΣΤΟΡΙΑ-ΜΥΘΟΣ-ΛΟΓΟΣ-ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ
· Από το ακτή στην Ιωνία έχουμε το όνομα Ακταίος, όπως και πιθανόν το
αρκαδικό άγκος (φαράγγι) να μας θυμίζει το Αγκαίος και το Αγκαίον όρος.. Αλλά καλύτερα να δούμε την πορεία του ανθρώπου από το μύθο στην ιστορία, από το μύθο στο λόγο. Που μας πηγαίνει στον πατέρα της ιστορίας Ηρόδοτο που τονίζει εμφατικά: Και δι’ ην αιτίην εγένοντο. Ιστορία είναι η αναζήτηση της λογικής ακολουθίας των γεγονότων σε σχέση αιτίου και αιτιατού. Αλλά πόσο εύκολο είναι να γίνει αυτό για σημαντικά πρόσωπα του απομακρυσμένου παρελθόντος;
· Αλλά και ο άνθρωπος ως πρόσωπο, ως πνευματικά εξελισσόμενη ύπαρξη,
περνάει από το μύθο στο λόγο, από το μύθο στην ιστορία.
· Και αυτό γίνεται στην ηλικία της τρίτης προς την τέταρτη τάξη του
Δημοτικού Σχολείου. Γι’ αυτό η διδασκαλία της ιστορίας αρχίζει στην τέταρτη τάξη.
· Υπάρχει και ένα άλλο σημαντικό στοιχείο. Ο άνθρωπος πρώτα
εκφράστηκε σε ποιητικό και μετά σε μη ποιητικό λόγο.
· Συγκρίνοντας μύθο και λόγο και τις παραμέτρους που εκφράζονται, θα
δούμε ως κοινό σημείο τη «συνειρμική διανόηση» που λειτουργεί και στο σύγχρονο ποιητικό λόγο. Εικόνες, έννοιες και λέξεις που μοιάζουν μεταξύ τους συντάσσονται σαν να αποτελούν μια λογική ακολουθία. Και υπάρχει η απόλυτη ελευθερία της σκέψης, αρκεί να συμφωνεί με αυτή την ακολουθία.
· Ο Υπερρεαλισμός της ζωής και του κόσμου.

Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
· Αναζητώντας την παιδαγωγική διάσταση του θέματος θα διαπιστώσουμε
πως μέσα από το μύθο, με τη σωστή χρήση του μύθου, μπορεί ο μαθητής να μάθει την ποιητική χρήση της γλώσσας. Να κατακτήσει τη γλώσσα. Και επειδή γλώσσα και διανόηση πάνε μαζί, να κατακτήσει την ελευθερία της σκέψης.
· Κρατάμε τον Αγκαίο και τον φέρνουμε δίπλα στον ποιητικό λόγο του
Εμπειρίκου.
(ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ, Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ).
· Η ποίηση είναι ανάπτυξη στίλβοντος ποδηλάτου. Μέσα της
· όλοι μεγαλώνουμε. Οι δρόμοι είναι λευκοί. Τα άνθη μιλούν.
· Από τα πέταλά τους αναδύονται συχνά μικρούτσικες πεταλούδες.
· Η Εκδρομή αυτή δεν έχει τέλος.

ΟΙΝΟΣ ΣΑΜΙΩΝ
· Μπορεί να είναι μια εκδρομή με εικόνες η ποίηση του Εμπειρίκου, όπου «τα
άνθη μιλούν». Δηλαδή τα δένδρα, τα ποτάμια, ο ουρανός. Τα πάντα μπορούν να μιλούν.
· Όπως από τα άνθη βγαίνουν μικρούτσικες πεταλούδες, από τα έλατα του
Μαινάλου μπορεί να βγει ο Αγκαίος με τον «αμφίτομο πέλεκυ», το διπλό τσεκούρι και το τομάρι «Μαιναλίης άρκτου δέρος».
· Ή από την μικρή πηγή του Μαιάνδρου, μια όμορφη νύφη. Που ανάβλυσε από
το αυλάκι του χυμένου κρασιού, καθώς από λάθος του Αγκαίου έσπασε ο γεμάτος με κρασί κρατήρας που έγραφε «ΟΙΝΟΣ ΣΑΜΙΩΝ».
· Και καθώς την είδε ο Αγκαίος να υψώνεται την ονόμασε Σαμία (από το
ελληνικό σάμος, που σημαίνει ύψος). Και τέλος:
· Η ποίηση είναι μια εκδρομή χωρίς τέλος.
Ο Αγκαίος της Γ΄ Δημοτικού
Πράγματι και για μας η εκδρομή με τον Αγκαίο δε έχει τέλος. Μέσα από τις
όμορφες εικόνες του μύθου του γίναμε σάμιοι (ψηλώσαμε), μεγαλώσαμε περισσότερο, γίναμε σοφότεροι.
Και οι δρόμοι της αλήθειας έγιναν λευκότεροι.
Και προπαντός πιο φιλικοί.
Και όμως στο βιβλίο της τρίτης Δημοτικού (Η Γλώσσα μου, σελ.104)
καταγράφεται το εξής αντιμυθικό, αντιποιητικό και παιδαγωγικά απαράδεκτο. Παίρνουμε μόνο τον τίτλο και την πρώτη παράγραφο.
«Ο ΑΡΓΟΝΑΥΤΗΣ ΑΓΚΑΙΟΣ». Με μπόλικο χρυσάφι κι ένα τσούρμο δούλους γύρισε ο αργοναύτης Αγκαίος στην πατρίδα του. Εκεί αγόρασε πολλά χωράφια κι έβαλε τους δούλους να φυτέψουν κλήματα….».
Αξίζει περισσότερα ο Αγκαίος!
Δηλαδή, για χρυσάφι και δούλους έγινε η Αργοναυτική Εκστρατεία;
Και πώς κερδίζεις τη συμπάθεια του μαθητή στη μάθηση, όταν ξεκινάς αντιμυθικά και αντιιστορικά με μια καταγραφή αντιπάθειας για τον Αγκαίο;
Που του αξίζει καλύτερη μοίρα.

Αξιζε τον κόπο να γνωριστούμε
Έτσι τελειώνοντας τη συνάντηση και γνωριμία μας σήμερα, και με
τη διαπίστωση
Έτσι, τελειώνοντας τη συνάντηση και γνωριμία μας εδώ σήμερα (11-2- 2006), και με με τη διαπίστωση πως κάναμε ένα μικρό βήμα στο χώρο της γνώσης, της παιδείας και της αλήθειας, δε μπορεί παρά να καταλήξουμε στην ομολογία:
Αξιζε τον κόπο να γνωριστούμε!
· Και , τέλος.
Το «Πόρισμα» για τον Αγκαίο
Η ιστορία όμως γράφεται με ντοκουμέντα. Γι’ αυτό ήρθε η στιγμή να
δώσουμε το λόγο στα τεκμήρια και τις αποδείξεις. Για να μιλήσει και πάλι η ιστορική τεκμηρίωση ανάμεσα στην Ιστορία και το Μύθο.
Και να βγάλει αβίαστα το δικό της Πόρισμα: «Όταν μιλάμε για τον
Αργοναύτη Αγκαίο, αυτός ο Αγκαίος με την πολυτάραχη ζωή είχε πατρίδα την Τεγέα της Αρκαδίας». Και είναι καιρός κάποιος να γράψει και το «Νόστο του Αγκαίου». Το Νόστο του Οδυσσέα τον έχει ήδη γράψει ο Όμηρος. Και εμείς σήμερα απλώς γράψαμε μια περίληψη από την «Οδύσσεια» και το «Νόστο» του ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΓΚΑΙΟΥ της Αρκαδίας και της Σάμου.
Ή, την πρώτη πράξη ενός δράματος που περιμένει τη συνέχεια.
Και απλά επισημαίνουμε την παρουσία ενός σημαντικού Αρκάδα στα
όρια του Μυκηναϊκού και Πρωτοαρκαδικού κόμου. Οπωσδήποτε όμως ο ΑΓΚΑΙΟΣ της Αρκαδίας οριοθετεί δύο κόσμους που πρέπει να τους αναζητήσουμε ανάμεσα στο μύθο και την ιστορία.