Τα 200 (;) χρόνια μιας επετείου
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΛΕΑΣ
1858-2010
------------------------
Η σημαντικότητα του Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου Αλέας μας παραπέμπει τοπογραφικά στο γνωστό ναό της Αλέας Αθηνάς, που αποτελεί συνέχεια της Αρκαδικής θεότητας ΑΛΕΑΣ. Και που σε άγνωστο για εμάς χρόνο ταυτίστηκε με την λατρεία της Αθηνάς με το προσωνύμιο ΑΛΕΑ ΑΘΗΝΑ. Τα λατρευτικά «ΑΛΕΑΙΑ» που αναφέρονται ως αγώνες που γίνονταν στο θρησκευτικό αυτό κέντρο της ΝΔ πλευράς των τειχών της Αρχαίας Τεγέας, είναι απόδειξη της συνέχειας μιας λατρείας που περνά από γενιά σε γενιά, από αιώνα σε αιώνα και από χιλιετηρίδα σε χιλιετηρίδα.
Είναι προφανές ότι το θρησκευτικό αυτό κέντρο προϋπήρχε της πόλεως Τεγέας που είναι δημιούργημα των αρχών του 6ου αι. π.Χ. Αλλά και η ΤΕΓΕΑ υπήρχε ως όνομα μιας ευρύτερης περιοχής που γύρω της «χόρευαν» πέντε βουνά, ο Ταΰγετος, ο Πάρνωνας, το Παρθένιο, το Αρτεμίσιο και το Μαίναλο. Η χώρα από τις Καρυές της Αρκαδίας (Αράχοβα) μέχρι τα όρια της Μαντινείας.
Ακόμα δίπλα στο ναό(και ως στοιχείο του) υπήρχε ο παραδοσιακός τελετουργικός χώρος που πήρε τη μορφή ΣΤΑΔΙΟΥ με τεχνητή επίχωση. Ο Παυσανίας διασώζει τον περιγραφικό όρο «ΧΩΜΑ ΓΗΣ». Έτσι η υπόθεση το Στάδιο της Τεγέας να βρίσκεται στο ομώνυμο σήμερα χωριό δεν έχει σοβαρή τεκμηρίωση. Ο Παυσανίας είναι σαφής. Το στάδιο βρίσκεται δίπλα στο Ναό. «Ου πόρρω (όχι μακριά) του Ναού», λέγει.
Αναζητώντας την ταυτότητα του Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου Αλέας πρέπει να σταματήσουμε σε μια άλλη υπόθεση. Το όνομα Νικόλαος μας παραπέμπει στο μεσοβυζαντινό ναό του Αγίου Νίκωνος. Η διπλανή πηγή της Αύγης στην αρχαιότητα και μεσαίωνα είχε πολύ περισσότερο νερό, αφού και μέχρι πριν από 150-200 χρόνια στα νότια του χωριού περνούσε και ο ποταμός Αλφειός-Σαρανταπόταμος, αλλά και κλάδος του ανατολικά.
Ο τόπος ταυτίζεται με το βίο και κάποιο θαύμα του Αγίου και το άφθονο νερό μιάς πηγής. Το βρήκε «έτοιμο»; Πιστεύεται πως το άφθονο νερό του Αγίου Νίκωνος είναι άσχετο με την πηγή της Αύγης και έτρεχε πολύ άφθονο μέχρι πρόσφατα δυτικά του Αγίου Νικολάου και δίπλα στο μεγάλο βωμό της Αλέας Αθηνάς,, στην τριγωνική συμβολή των δύο δρόμων που πλαγιάζουν Δυτικά και Βόρεια του Ι. Ναού.
Αναφέρουμε συμπληρωματικά πως ο πρώτος μαρτυρημένος ενοριακός ναός των Πιαλιωτών στα 1700 μ.Χ. (Ενετοκρατία) ήταν ο Ναός του Σωτήρος, ή «Αγια-Σωτήρα», ή «Σωτηρίτσα» ή «Χριστοσωτήρα». Υπάρχει βέβαια και η «Παναγία» της Αλέας Αθηνάς(παλαιοχριστιανικός), Και ο Πρόδρομος (5ος αι. μ.Χ.)με τη φράγκικη ονομασία «Προβαντινός. Αλλά και ο τρίκλιτος βυζαντινός Ναϊσκος (αχρονολόγητος) που «κρύβεται» στο κτήμα Ρέππα, μεταξύ Αλέας και Επισκοπής ΤΕΓΕΑΣ
Ο πρώτος μαρτυρημένος ναός του Αγίου Νικολάου, που χτίζεται το έτος 1810 με πολλά αρχαία και πρωτοχριστιανικά υλικά, μαρτυρείται και στο δημοσίευμα (Η Ελλάδα του 1830 και οι σχέσεις της με την αρχαιότητα) του νεαρού Γάλλου αρχαιολόγου και φιλέλληνα ερευνητή Edgar Quinet, μέλους της γαλλικής επιστημονικής αποστολής που ακολούθησε το Μαιζόν. Αποβιβάστηκε μαζί με άλλους 18 στο Μοριά στις 3 Μαρτίου 1829, λίγους μήνες μετά την εγκατάσταση του γαλλικού εκστρατευτικού σώματος.
Με αφετηρία το Ναυαρίνο ξεκίνησε μόνος του στις 12 Μαρτίου 1829 για την περιοδεία του στην απελευθερωμένη Ελλάδα. Στις 29 Μαρτίου ακολουθώντας το δρόμο Βουρλιά-Τρίπολη διασχίζει τον κάμπο της Τεγέας. Εξερευνώντας τα χωριά της Τεγέας επιστρέφει στις 30 και αναζητώντας τον περίφημο Ναό της Αλέας Αθηνάς. συνάντησε τη μικρή εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Ακολουθεί η ρεαλιστική περιγραφή του, που σκιαγραφεί δραματικά και την ελεύθερη Ελλάδα των ερειπίων. «Μπήκα στο εκκλησάκι στο Πιαλί, όπου τα χελιδόνια έχουν φτιάξει φωλιές. Ο βωμός, που ακουμπάει πάνω σε έναν κορμό από κίονα, είναι μια νεκρική ενεπίγραφη πλάκα εκείνων των ωραίων εποχών αφιερωμένη σε κάποιον-δεν ξέρω ποιον Αγησίστρατο:
ΧΑΙΡΕΤΕ
. . . ΑΓΗΣΙΣΤΡΑΤΕ
Σε μια από τις γωνιές του δαπέδου, που είναι πάρα πολύ υγρό, είναι μαζεμένοι σκελετοί, μαζί με κουρέλια από άμφια ιερέων και μια μίτρα επισκόπων. Και όμως, εκεί πρέπει να βρισκόταν ο ναός της ΑΛΕΑΣ ΑΘΗΝΑΣ, χτισμένος με τρεις ρυθμούς, τα αετώματά του, τα ανάγλυφα της ΑΤΑΛΑΝΤΗΣ, του ΜΕΛΕΑΓΡΟΥ και της ΚΑΛΥΔΩΝΑΣ».
Το παλιό αυτό εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου βρισκόταν δίπλα στο σημερινό ναό. «Εκεί πλησίον», μας βεβαιώνει η εφημερίδα «ΑΡΚΑΔΙΑ»), χτισμένο κοντά στα ερείπια του ναού της Αλέας Αθηνάς, που τότε ήταν ένα χωράφι σπαρμένο κουκιά και στη μέση του βρισκόταν ένα αλώνι φτιαγμένο από αρχαία μάρμαρα και μαρμαρόσκονη. Ο Αγιος Νικόλαος παίρνει τη μορφή ερειπιώνα στα 1858 και τότε αρχίζουν να λεηλατούνται τα αρχαία του μάρμαρα.
Αυτή την εικόνα μας δίδει η εφημερίδα ΑΡΚΑΔΙΑ Β΄ αριθ. Φ. 50, 1 Αυγούστου 1858.
«Οι αφαιρούντες τους αρχαίους λίθους εκ του εν Πιαλίω Ναού του Αγίου Νικολάου κατεδιώχθησαν υπό της Εισαγγελίας.
Παρατηρούμεν όμως ότι οικοδομουμένου νέου Ναού εκεί πλησίον, οι λίθοι αφαιρούνται από του πρώτου, καταστάντος ετοιμορρόπου και τίθενται εις την νέαν οικοδομήν».
Πριν ένα χρόνο, ΝΑ του Ι. Ναού, ένας μονολιθικός κίονας βρισκόταν ακόμα όρθιος, «ad hoc» σαν αρχαίο μνημείο. Επαναχρησιμοποιήθηκε; Και σε τι κτίσμα; Ήταν εκεί ο Ναός του 1810;.
Ο σημερινός ναός του Αγίου Νικολάου χτίζεται προφανώς στα 1858. Και πριν δυο χρόνια δε γιορτάστηκαν τα 150 χρόνια του. Ή γιορτάστηκαν με την «ανακαίνιση» του Ιερού της Αλέας Αθηνάς, που ο Ι. Ναός της αποτελεί «ΣΥΝΤΑΓΜΑ», με την εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Και καθώς ενσωματώθηκαν πάνω του αρχαία και πρωτοχριστιανικά μάρμαρα από την παλαιοχριστιανική βασιλική της Αλέας, Είναι σαν κήρυγμα της Αθηνάς στο «νεοφώτιστο» Αγιο Νικόλαο. «Τούτο εστί το σώμα μου, το υπέρ υμών κλώμενον εις άφεσιν αμαρτιών». Και ο πληθυντικός υπαινίσσεται τον Αγιο, αλλά και τους αμαρτωλούς Πιαλιώτες. Έβαλαν μια πινακίδα πάνω στο σώμα της Αλέας Αθηνάς, που είναι και σώμα της Παρθένου. Γιατί ο Ι. Ναός της Αθηνάς μετασχηματίστηκε σε Ι. Ναό της Παναγίας. Η πινακίδα ενδεικτική του ήθους των ανθρώπων. ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ Ι. ΝΑΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ. Λες και ο Αγιος ήταν έμπορος εβραϊκής καταγωγής, που φοβάται μην του πάρει η Παναγία την πραμάτεια. Ας τους νουθετήσει ο Δεσπότης ή ο αντιπρόσωπος της Ι.Μ.Μ.και Κ. μεθαύριο στη χάρη του.
Με την ευκαιρία των 152 χρόνων , ας θυμόμαστε πως ο Ναός του Αγίου Νικολάου αποτελεί «ipso jure» διπλό μνημείο πολιτισμού. Αρχιτεκτονικό δύο αιώνων και ιστορικό πολύ περισσότερων. Και πως ακόμα, την ίδια χρονιά (1857-58) χτίστηκαν και άλλοι δύο μνημειώδεις Ναοί στην ΤΕΓΕΑ, του Αγίου Δημητρίου Αχουρίων(Σταδίου) και Αγίου Γεωργίου Δεμιρίου.
Μαζί μα τα «ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ», ας προσπαθήσουμε να διαμορφώσουμε μια ευαίσθητη τοπική κοινωνία που θα πρέπει να μάθει να ζει και στις τρεις διαστάσεις του χρόνου. Να αποκτήσει μια γνήσια ταυτότητα σύμφωνα και με τον «διορθωμένο» Αριστοτελικό ορισμό. «Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΟΝ». Αλλά και στα μέτρα που μας δίνει ο Νέος διευρυμένος «ΔΗΜΟΣ ΤΡΙΠΟΛΙΤΩΝ».
Παναγιώτης Φ. Δαλαμάγκας